De helende kracht van muziek met Pascale Van Os en Farnoosh Khodadadeh

Farnoosh Khodadadeh

• Iraanse muzikante (DAF-speelster en zangeres).
• Studeerde Engelse literatuur in Iran.
• Volgde in 2004 de liefde naar België.
• Werkte als verpleegkundige op Intensieve Zorgen van het UZ Gent.
• Speelt in meerdere ensembles en (co)-creëert eigen projecten zoals Rumi Passion, Het Lied van de Feniks, Echo’s van de Bergen (muziektheater voor kinderen).
• Treedt deze zomer 2025 op tijdens Theater aan Zee.

Pascale Van Os

• Dirigente van concerten in binnen- en buitenland.
• Studeerde piano, viool, koor- en orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen.
• Won in 2011 de dirigentenwedstrijd van Klara.
• Won de 1e prijs, orkestprijs en publieksprijs bij Conducting Competition Opéra de Baugé.
• Kreeg een eervolle vermelding bij het Vienna New Year’s Concert International Music Competition.

Wat is jouw eerste muzikale herinnering?
Pascale Van Os: ‘Bij mijn grootmoeder was er geen speelgoed, wel een  piano. Dat instrument trok mij reeds als meisje van drie aan. Ik probeerde er liedjes uit de kleuterklas op na te spelen. Na lang proberen lukte het mij nog ook. (lacht) Ik herinner mij hoe trots mij dat maakte en mijn vader mij aanmoedigde om een tweede stem te zetten onder een kinderliedje dat ik speelde.’

Farnoosh Khodadadeh: ‘Zalig. Ik denk aan mijn moeder toen zij tijdens de Iraaks-Iraanse Oorlog in de schuilkelder verzen zong over de liefde en de komst van de lente van de Perzische dichter Omar Khayyam.’ (begint zachtjes te zingen) ‘Ik bewonder haar nog steeds voor hoe zij de duisternis met haar innerlijk licht compenseerde. 73 is mijn moeder ondertussen en zij zingt nog altijd.’

Hoe ben je geworden wie jij vandaag bent?
Van Os: ‘Mijn liefde voor muziek vindt haar oorsprong bij mijn grootmoeder. Ze werd verder aangewakkerd door naar de muziekschool te gaan waar ik piano en viool leerde spelen. De eerste keer dat ik in een orkest speelde, vond ik fantastisch. Al die nieuwe muziekinstrumenten waarmee ik kennismaakte, deden een nieuwe wereld voor mij opengaan.’

‘Mijn fascinatie voor dirigeren ontstond toen ik voor het orkest Jeugd & Muziek speelde. Daar stelde ik vast hoe een dirigent, zonder iets te zeggen, een gevoel in een muziekstuk kan overbrengen. Het triggerde mij om lessen in koor- en later orkestdirectie te volgen. Van Ivo Venkov leerde ik hoe belangrijk het is om zo duidelijk mogelijk met je gebaren en expressie te zijn. Dirigeren is muziek tonen zoals ze is. Je maakt als het ware een schilderij, maar dan zonder verf.’

Khodadadeh: ‘Zowel het zachte, poëtische gezang van mijn moeder als mijn kennismaking met het percussie-instrument DAF hadden een grote impact op mij. In het Koerdische gebied in Iran, waar ik opgroeide, is de DAF een instrument dat nauw verweven is met onze cultuur. Ik was twaalf toen ik het begon te spelen.’

‘Op mijn 24ste kwam ik naar België. Dat was twee jaar nadat ik mijn Belgische prins ontmoette. (lacht) Mijn echtgenoot was toen een wereldreiziger die ik toevallig in Iran op straat tegenkwam. De vonk sloeg over en ik besloot hem naar België te volgen. De eerste jaren heb ik mij gefocust op mijn studies verpleegkunde en het leren van de Nederlandse taal. Het waren jaren waarin mijn DAF opgeborgen bleef.’

‘Tot wij onze zolder inrichtten als een Perzische kamer en ik mijn DAF van onder het stof haalde. Wat had ik mijn instrument gemist! Ik voelde mij terug compleet worden. Een tijdje later ben ik als straatmuzikant op de Gentse Feesten gaan spelen. Het viel mij op hoe kinderen tot mijn instrument aangetrokken werden. Het gaf mij de kracht om te blijven spelen en deel te nemen aan vele muzikale projecten met topmuzikanten.’

Jij gaat heel teder om met je DAF.
Khodadadeh: ‘Ik krijg regelmatig te horen dat mijn DAF en ik één zijn. Dat is het mooiste compliment dat je als muzikant kunt krijgen. Want dan is je muziekinstrument geen object in je hand, maar een verlengstuk van je hart. DAF is een bijzonder instrument. Het heeft kettingen die aan de binnenkant zijn bevestigd. In Iran zeggen we dat het hele heelal zich in een DAF bevindt. Doe je de kettingen dansen, dan breng je het hele universum aan het dansen.’

Jij gelooft ook sterk in de helende kracht van muziek?
Khodadadeh: ‘Als verpleegkundige zorgde ik al zingend voor mijn patiënten. Ik heb ook live muziekinterventies in één-op-één situaties gedaan op kritieke diensten. Het is wonderlijk om te zien hoe snel je via muziek mensen kunt verbinden, hun lijden kunt verlichten en hun veerkracht kunt versterken. Muziek is zo’n prachtige en krachtige universele taal.’

‘In het brandwondencentrum ontmoette ik een zwaar gewonde vrouw die twee maanden eerder was bevallen. Zij wilde niemand zien, enkel in de duisternis blijven. Toen zij mij toeliet om voor haar een liefdeslied te zingen, begon zij vanaf de eerste noot te huilen. Het was een verlossend moment. Vanaf dan kon zij het licht in haar leven weer toelaten.’ 

Van Os: (luistert aandachtig) ‘Het klinkt alsof muziek een opening maakte waarlangs zij weer hoop kon binnenlaten.’

Khodadadeh: ‘Precies. Met Theater aan Zee en de stad Oostende hebben wij in maart twee woonzorgcentra en het AZ Oostende bezocht. Ook daar wilden wij mensen verlichting bezorgen door de kracht van muziek.’

Als dirigente streef jij ernaar een haast perfecte harmonie met je orkest of koor tot stand te brengen. Hoe bereik je die harmonie?
Van Os: ‘Wat de achtergrond, nationaliteit, leeftijd, politieke overtuiging van iemand is, doet er niet toe. Het komt erop aan dat je elkaar respecteert. Een manier om dat te doen is door bijvoorbeeld voorbereid naar de repetitie te komen en het beste van jezelf te geven. Ik verwacht niet dat iedereen foutloos speelt, wel dat iedereen zich honderd procent inzet.’ 

‘Om de harmonie te bewaren, moet je in de eerste plaats zelf weten waar je naartoe wil, maar moet je ook naar je mensen luisteren. Conflict zal er altijd zijn. Als men zich gehoord voelt, is er al heel wat opgelost. Je moet ook kunnen aanvaarden dat iedereen anders is. Ga de gevoeligheden niet uit de weg, maar speel erop in. En maak vooral de fout niet van je boven de andere te willen plaatsen. Voor mij is het een prioriteit dat muzikanten zich veilig voelen, zodat zij zich durven uitspreken en conflicten niet kunnen escaleren.’

Khodadadeh: ‘Dat soort veilige omgeving heb ik heel sterk gevoeld toen ik als verpleegkundige op intensieve zorgen / hartchirurgie werkte. Er was veel vertrouwen onderling. Als je op kritieke momenten moet samenwerken, is dat goud waard.’

Hoe kunnen wij dat soort harmonie bereiken in een samenleving die, zoals de Vlaamse Rand, heel divers is?
Van Os: ‘Net zoals in een orkest is het in de samenleving essentieel dat wij voor elkaar openstaan, naar elkaar luisteren en de verbinding opzoeken. Van cultuurverschillen kun je leren. Elke cultuur draagt een bepaalde schoonheid in zich. In een orkest is het perfect mogelijk dat Oekraïense en Russische muzikanten samen spelen. Zij gaan misschien andere accenten leggen, maar die diversiteit kun je blenden, zodat je tot een rijker en harmonieuzer geheel komt.’

Khodadadeh: ‘Je moet natuurlijk de authenticiteit en identiteit van de andere aanvaarden en die niet proberen te veranderen. Geef de andere vooral de ruimte om zichzelf te zijn. Er gaat zoveel charme uit van de eigenheid van ons allemaal. Voor mij is dat de essentie van respect.’

Van Os: ‘Ik geloof oprecht dat wij, ondanks onze verschillen, bruggen kunnen bouwen. Muziek kan ons helpen verschillende groepen in de samenleving te verbinden. Ik woon in de Seefhoek in Antwerpen, waar diversiteit heel gewoon is. Mijn bakker is van Turkse origine. Door over muziek te spreken, zijn wij elkaar steeds beter gaan begrijpen. (lacht)

De Perzische dichter Rumi is een grote inspiratiebron voor jou. Wat spreekt jou aan in hem?
Khodadadeh: ‘Hij is een bron van licht. Zijn poëzie is helend voor de ziel. Hij spreekt de taal van de liefde waardoor er geen muren meer tussen mensen van verschillende geloofsgemeenschappen of overtuigingen bestaan. Vandaag wordt zijn graf, meer dan 750 jaar na zijn dood, nog steeds bezocht door zowel joden, moslims, christenen als ongelovigen.’

‘Shams Tabrizi was een invloedrijke leermeester en mysticus die Rumi tot een hogere vorm van bewustzijn bracht. Een innerlijk ontwaken of eenwording met God die je in staat stelt om je eigen ego te overstijgen en waardoor je je verbonden voelt met een groter geheel. Dat is de kern van mystiek: het loslaten van je eigen ik om zo te kunnen connecteren met iets dat onze wereld transcendeert.’ 

‘De Iraanse mysticus en dichter Attar Neishabouri betekende veel voor Rumi. Onze voorstelling AAVAAZ - Het Lied van de Feniks tijdens Theater aan Zee is gebaseerd op poëzie van Neishabouri en de prachtige composities van Shahab Azinmehr. In samenwerking met saxofonist Nathan Daems en celliste Seraphine Stragier brengen wij het verhaal van de vogel die uit de as herrijst. Josse De Pauw heeft mij geholpen met de vertaling van de originele Perzische teksten.’

Welk citaat van Rumi heeft veel betekenis voor jou?
Khodadadeh: ‘Zeg niet: iedereen is oorlog aan het voeren, wat doet mijn innerlijke vrede er nog toe? Jij bent niet één, maar duizenden. Laat je eigen licht schijnen. Eigenlijk zegt hij dat elk van ons een schitterend licht in de duisternis kan zijn en de wereld kan verlichten. Daarom is het zo belangrijk met je eigen ziel verbonden te zijn en jezelf graag te zien. Als je daarin slaagt, bereik je innerlijke vrede en straal je licht uit waarmee je de wereld rondom jou kan verlichten.’

Van Os: (luistert aandachtig en knikt instemmend) ‘Ik kan mij daar helemaal in vinden. Muziek kan je helpen om het licht in jezelf opnieuw te laten branden. Ik merk vaak hoe mensen die bijvoorbeeld na het verlies van hun partner in een koor komen zingen en dankzij muziek heropleven. Van zingen kan een ongelofelijke kracht uitgaan. Het werkt bovendien stressverlagend, is goed voor je lichaam en doet je verbonden voelen.’

In het Lied van de Feniks wordt zowel het leven als de dood en de wedergeboorte van de vogel gevierd. Hoe ervaren jullie de eindigheid van het leven?
Khodadadeh: ‘Als je tevreden en dankbaar in het leven staat en niet door hebzucht gedreven wordt, is het niet zo moeilijk te aanvaarden dat je op een dag zult gaan. Daarom vind ik de woorden van Attar Neishabouri zo inspirerend. Ook een feniks die duizend jaar wordt, zal op een dag sterven. Maar zelfs dat betekent niet het einde. Uit zijn asse kan een nieuwe feniks worden geboren.’

‘Een ultieme vorm van liefde kun je bereiken door iets te doen waar je zelf geen baat bij hebt. Het is zoals het planten van een zaadje. Je doet het terwijl je weet dat jij zelf nooit in de schaduw van die boom zult rusten.’

Staan jullie soms stil bij jullie eigen sterfelijkheid?
Van Os: ‘Dat gebeurt. Ik ga ervan uit: dood is dood. Na dit leven is er niets meer. Die vergankelijkheid zie ik niet als een probleem. Het belangrijkste is wat je nalaat en hoe de mensen zich jou zullen herinneren. Zolang je in gedachten verder blijft leven, ben je trouwens niet dood. Stel je voor dat wij allemaal zouden blijven leven. Dat zou niet leefbaar zijn. De dood hoort bij het leven. Je hoeft maar naar de natuur te kijken om te zien hoe dicht leven en dood bij elkaar staan.’

Khodadadeh: ‘Iedere dood heeft natuurlijk een andere lading. Een kind verliezen is een heel ander gegeven dan een ouder verliezen. Zelfs als je ouders oud zijn en overlijden, dan nog blijft die verlieservaring een oefening in loslaten en aanvaarden.’

Jullie zijn allebei grote natuurliefhebbers. Wat vertelt de natuur ons?
Van Os: ‘Ik luister graag naar de geluiden in de natuur. In Chili viel het mij op hoe anders de vogels er klinken. De natuur fascineert mij zowel op micro- als macroniveau. Van het kleinste insect tot een tsunami. In haar imperfectie is de natuur perfect. Vroeger, voor wij alles hadden volgebouwd, was er veel meer natuur en dus ook chaos. Daar ging een enorme schoonheid van uit.’ 

De ongetemde natuur kan ook wreed zijn.
Van Os: ‘Ook dan blijf ik de schoonheid van de natuur zien. Neem nu een tornado. Los van het feit dat die veel schade veroorzaakt, heeft die ook iets ontzagwekkends en wonderlijks.’ 

Khodadadeh: ‘Ik sluit mij daarbij aan. Tijdens mijn reis in Centraal-Siberië ontdekte ik hoe een bosbrand noodzakelijk is voor het ecosysteem van de taiga. Ik hou ook van de natuur omdat zij mij doet stilstaan bij mijn eigen nietigheid als mens.’

Van Os: ‘Het is toch knap hoe de natuur altijd op zoek is naar nieuwe evenwichten. Zelfs de klimaatopwarming is een reactie van de natuur om een bepaald evenwicht te herstellen.’

Khodadadeh: ‘Ons menselijk lichaam is ook een wonder van de natuur. God is dichter bij jou dan je slagader. Het is een vers uit de Koran dat Rumi vaak gebruikt om de verbinding met het innerlijke en het zelf te benadrukken. Begrijp jij jouw innerlijke stem, dan ben jij in harmonie met het grotere geheel. Leef jij in vrede in je microkosmos, dan ben je eveneens in harmonie met de macrokosmos. Daarom hebben wij nood aan mensen zoals Nelson Mandela en Mahatma Gandhi. Zij stonden in verbinding met zichzelf en hun liefde voor anderen. Zo konden zij een revolutie van liefde teweegbrengen.’ 

Van Os: ‘Onze wereld is momenteel uit balans. Volgens mij kan het niet anders dan dat wij op termijn tot een nieuw evenwicht komen waarin licht en liefde weer centraal zullen staan.’

Khodadadeh: ‘De geschiedenis toont ons hoe de mens telkens weer de fout maakt om tot destructie over te gaan, maar ook telkens opnieuw heropbouwt.’

Welk muziekstuk kan ons helpen om de liefde terug te laten overheersen?
Van Os: ‘Ik ben een grote fan van Dimitri Sjostakovitsj. In zijn Vijfde Symfonie voel je sterke contrasten: de duisternis van het oorlogsgeweld, maar ook ontzettend veel liefde en hoop. Zijn muziek was een manier om zich te verzetten tegen het totalitaire regime van Stalin. Dat iemand zoiets met muziek kan, vind ik bijzonder krachtig. Het is zoals de dirigent Leonard Bernstein het ooit formuleerde: Ons antwoord op geweld is muziek maken die nog intenser, mooier en toegewijder is dan ooit tevoren. Ik hoop dat onze politici voldoende beseffen hoe groot de nood aan kunst en de creatie van schoonheid is.’

Khodadadeh: ‘Voor mij zijn de tanbur en de DAF twee prachtige muziekinstumenten waarmee je liefdevolle klanken kunt voortbrengen. In de Koerdische regio in Iran, waar ik afkomstig van ben, bestaat een traditie van muzikale vieringen waarbij duizenden mensen samenkomen om muziek te maken met hun DAF, tanbur en gezang. Het is een grote innerlijke reis die zij samen maken om de vrede in zichzelf te vinden.’

Willen jullie nog een vraag aan elkaar stellen?
Khodadadeh: ‘Wat gaat er allemaal door je hoofd als jij voor een orkest staat te dirigeren? Hoe slagen je hersenen erin al die informatie te verwerken?’
Van Os: ‘Mijn oren staan wagenwijd open om zoveel mogelijk informatie te capteren. Je moet superalert blijven om alle signalen op het moment zelf op te kunnen vangen en daar onmiddellijk op in te spelen. Het meest spannende is de eerste slag die je geeft. Dan voel je meteen of je je orkest helemaal mee hebt of niet.’

Van Os: ‘Welke culturele functie heeft muziek in een land als Iran?’
Khodadadeh: ‘Muziek is een van de belangrijkste bouwstenen van onze cultuur. De strelende klanken van Perzische poëzie en muziek zijn verweven met ons dagelijks leven. Ze zijn overal aanwezig. Muziek zal de harten en de huizen van mensen in Iran nooit verlaten.’

Farnoosh Khodadadeh treedt deze zomer op tijdens Theater aan Zee met het Lied van de Feniks en is te horen op de muzikale lezing Dronken van liefde.

Meer info via www.farnoosh.be & www.pascalevanos.com