Vier jaar voor de aanleg van de mastodont. Nu volgen er acht jaar onderhouds- en renovatiewerken: de meest omvangrijke brugrenovatie ooit in België. Logisch zou je denken dat een onderhoud of zelfs een renovatie toch nooit dubbel zo lang kan duren als de aanleg of de bouw zelf? Nochtans zijn daar zo zijn redenen voor. Het viaduct was in de jaren 1970 het laatste stukje ring dat moest worden afgewerkt. Het ongeveer 1.700 meter lange bouwwerk ligt gemiddeld 35 meter boven de onderliggende infrastructuur: de Woluwelaan, de spoorlijn Brussel-Antwerpen, de voormalige site van de Renaultfabriek, de Schaarbeeklei, de Harensesteenweg, de Zenne, het zeekanaal Brussel-Schelde en de Brusselsesteenweg. Er staan 22 rijen pijlers onder het viaduct en de langste overspanning is 162 meter. Eigenlijk zijn er twee aparte viaducten die tegen elkaar aan liggen: eentje voor de buitenring en eentje voor de binnenring.
Tweede viaduct?
Het viaduct werd vijftig jaar geleden gebouwd om honderd jaar mee te gaan, maar in die tijd verschilde de verkeersintensiteit sterk van die van vandaag. Hoewel het viaduct toen al ruim was berekend met een mogelijke capaciteit van 180.000 voertuigen per dag, is dat zogenaamde saturatiepunt vandaag bijna bereikt. Nu rijden er dagelijks 150.000 tot 180.000 voertuigen over het viaduct. Nochtans zijn er in die vijf decennia nauwelijks noemenswaardige onderhoudswerken gedaan. In de zomer van 2011 zijn de uitzetvoegen en de vangrails vervangen en is de verlichting en de bluswatervoorziening verbeterd. Kort daarna, in 2013, werd zorgvuldig afgewogen welke richting het uit moest met het viaduct. Men ging na welke kosten verantwoord zouden zijn om de levensduur van het viaduct te verlengen. Ook werden verschillende andere scenario’s onderzocht. Eén van die scenario’s ging uit van een tweede viaduct naast het bestaande. Een studie berekende dat zo’n tweede viaduct niet rendabel zou zijn. Uiteindelijk besloot men om tot een grondige renovatie over te gaan. Maar vooraleer de beslissing tot renovatie er kwam ging er nog wat kostbare tijd over. In 2018 werden de kosten geraamd op 180 miljoen euro. Vandaag zal het project 500 miljoen euro kosten. Nu zijn die heel omvangrijke, grootschalige onderhouds- en renovatiewerken aan de gang en als automobilist zul je dat geweten hebben, want tot 2031 zal er in min of meerdere mate verkeershinder zijn op het viaduct van Vilvoorde. Marijn Struyf van de Werkvennootschap: ‘Met de onderhoudswerken willen we de veiligheid van het viaduct kunnen garanderen. Tegelijk willen we de brug geschikt maken voor uitzonderlijk transport, zodat dat niet langer door de woonkernen onder het viaduct moet rijden. We creëren de mogelijkheid om de capaciteit eventueel uit te breiden naar twee keer vier rijstroken in plaats van twee keer drie nu. Door het viaduct te verstevigen, zal het ook meer voertuigen aankunnen.’
Na de grondige renovatie die nu plaatsvindt, zou het viaduct opnieuw goed moeten zijn voor de volgende vijftig jaar.
Maatregelen
De stalen constructie van het viaduct wordt versterkt en het brugdek wordt volledig vervangen. De werken vinden plaats in vijf fasen. Vooral de fase waarbij het brugdek wordt vervangen, zal voor meer verkeershinder zorgen, want dan wordt één helft van de brug gedurende langere tijd helemaal afgesloten voor het verkeer en komt er een wisselstrook op het andere brugdek. Struyf: ‘We vernieuwen de stalen draagconstructie onder de betonplaat van de brug en brengen daarop een nieuwe betonplaat aan. Daarna brengen we een nieuwe asfaltlaag aan. De asbesthoudende verf op de stalen draagconstructie wordt verwijderd. Ook de vangrails pakken we aan en er komt energiezuinigere verlichting. We hebben ervoor gekozen om het viaduct op geen enkel moment volledig af te sluiten. Nochtans zou de aannemer dan veel sneller kunnen werken, maar een volledige sluiting van het viaduct zou een heel lange tijd voor een verkeersinfarct in en rond Brussel zorgen. Dat zou onze economie zware schade toebrengen. Daarom sluiten we de binnenen buitenring afwisselend af en werken we in fases.’
Hangstelling
De eerste fase loopt tot in het voorjaar van volgend jaar. Voor de werken wordt gebruikgemaakt van een gigantische stelling. Een stellingenconstructie met een lengte van ruim vierhonderd meter hangt onder het viaduct. Ze is opgebouwd uit zomaar eventjes 200.000 buizen en doet dienst als werkplatform. Er hangen acht stukken stelling van elk zestig meter. Elk van die stukken weegt ongeveer 120 ton. Aan beide zijden van het platform van de hangstelling komt een staande stelling, waarop men kan werken. Om een stuk van zestig meter stelling op te bouwen is er ongeveer één maand nodig.
Als de werken boven het eerste deel van de hangsteiger zijn afgewerkt, wordt dat deel van de hangstelling afgebroken en op het einde van de steiger weer opgebouwd. Zo schuift de hangstelling geleidelijk aan op over de hele lengte van het viaduct. Sommige onderdelen van de steiger zijn speciaal gebouwd voor de werken aan het viaduct van Vilvoorde. De werknemers die op de stelling werken, mogen van geen kleintje vervaard zijn. Onder het viaduct en boven het water van het kanaal is er vaak veel wind, wat de werkomstandigheden bemoeilijkt. In totaal moeten er voor de stelling vijftien delen aan elke kant van het viaduct worden opgebouwd en weer afgebroken.
Vijf fases
Op het viaduct zelf is er in die periode weinig te merken van de werken die aan de gang zijn. Vanaf het Domein Drie Fonteinen in Vilvoorde en de Rittwegerlaan werkt men aan de onderkant van de brugzijde aan de binnenring. In totaal wordt er zomaar eventjes 260.000 m² asbesthoudende coating op een veilige manier verwijderd: in hermetisch afgesloten tenten, die onder druk staan, en gecompartimenteerde toegangssluizen hebben voor personeel en materiaal. Het is zonder meer het grootste project asbestverwijdering in België tot op vandaag. De staalconstructie wordt verstevigd en er komt een nieuwe beschermende coating.
Tijdens de weekends worden precieze laswerken uitgevoerd. Om dat proces niet te bemoeilijken mogen er dan geen vrachtwagens van meer dan 3,5 ton over het viaduct rijden, want die veroorzaken trillingen die de laswerken kunnen hinderen. Struyf: ‘De volgende fase duurt een jaar vanaf het voorjaar van 2026. De reusachtige hangstelling verhuist naar de buitenring om daar dezelfde werken te kunnen uitvoeren. De derde fase zal bijna twee jaar duren en zou eind 2028 afgerond moeten zijn. Zodra de structuur onder het viaduct verstevigd is, worden de werken boven op het viaduct zichtbaar. Er komt een nieuwe asfaltlaag op de buitenring. Het beton onder die asfaltlaag is sterker dan de vorige betonlaag. Dat moet de levensduur van het viaduct ten goede komen. In deze fase komen er ook nieuwe vangrails, een randscherm en energiezuinige verlichting langs die kant van het viaduct.’
Penibele verkeerssituatie
Zodra de werken boven op het viaduct zichtbaar worden - vanaf het voorjaar van 2027 tot eind 2030 - krijg je ook de meest penibele verkeerssituatie op het viaduct. Elk van de twee bruggen wordt een hele tijd afgesloten voor alle verkeer en alle voertuigen moeten over één brughelft rijden. Afwisselend zijn er drie smalle rijstroken in één richting en twee smalle in de andere richting. ‘Fase 4 loopt vanaf het voorjaar van 2029 tot eind 2030. De werfzone verhuist naar de binnenring om daar dezelfde werken uit te voeren als op de buitenring. Fase 5 - de afwerkingsfase - volgt dan in het voorjaar van 2031. We werken nog enkele punten af, zodat het viaduct opnieuw volledig kan worden gebruikt.
De staalstructuur aan de binnenring krijgt een beschermende coating en de staande stelling en de werfinrichting onder het viaduct kan worden afgebroken. In de zomer van 2031 zou dan het verkeer over het viaduct van Vilvoorde opnieuw normaal moeten verlopen.’ In de jaren 1970 werd het viaduct ontworpen om honderd jaar stand te houden. Het toenemende drukkere verkeer heeft in de loop der jaren extra slijtage opgeleverd, waardoor de levensverwachting van het viaduct was teruggeschroefd naar 2040. Na de grondige renovatie die nu plaatsvindt, zou het viaduct opnieuw goed moeten zijn voor de volgende vijftig jaar. De levensverwachting ligt nu opnieuw op 2078. Op de vraag of besparingen in het verleden, op onder meer onderhoud, nu hebben geleid tot een veel duurder onderhouds- en renovatieproject kregen we geen antwoord.