Op aansturen van toenmalig Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA), erkende de Vlaamse Regering op 13 oktober 2023 vier Nationale Parken en vijf (kleinere) landschapsparken. Vijf van de negen erkende parken liggen in Limburg. Met de Brabantse Wouden kreeg ook Vlaams-Brabant zijn Nationaal Park. De Brabantse Wouden strekken zich uit van Halle tot Leuven.
Met het Zoniënwoud, het Hallerbos, Heverleebos en Meerdaalwoud, de Doode Bemde en vier landinrichtingsprojecten van Beersel tot Leuven heeft het gebied vandaag al heel wat te bieden. Maar het kan altijd beter. Wij gingen ten rade bij Steven Vanonckelen, die als bio-ingenieur na een verleden bij het Agentschap voor Natuur en Bos en het departement Omgeving de geknipte man bleek als coördinator voor de Brabantse Wouden.
Vanonckelen: ‘Formeel zijn we van start gegaan in september 2024. Vandaag telt het parkteam zeven werknemers. Onze belangrijkste taak wordt de samenwerking met onze partners op het terrein. Gedurende de volgende 24 jaar realiseren we geleidelijk aan onze visie en ons masterplan. De Vlaamse overheid financiert jaarlijks 608.000 euro. De provincie draagt 76.000 euro per jaar bij en de 12 deelnemende gemeenten samen 122.500 euro.’
Natuur verbinden. In de Nationale Parken ligt de klemtoon op natuur en biodiversiteit. Is dat ook de hoofddoelstelling van de Brabantse Wouden?
‘In ons Nationaal Park hebben we al veel natuur. Naast de grote boscomplexen zijn er ook veel andere natuurgebieden. We willen de bestaande natuur beter beschermen, versterken en verbeteren, samen met de huidige beheerders. Aan de randen van de huidige natuurgebieden willen we, waar dat mogelijk is, de natuurzones nog wat uitbreiden, maar we mikken vooral op natuurverbindingen. Er zijn al veel verbindingen, zoals de holle wegen, die zeer waardevol zijn voor de natuur. Meestal zijn die ook niet verlicht of verhard. Dat willen we zo houden, want ledverlichting is dan wel goed voor het klimaat, maar heel nefast voor de biodiversiteit. We zetten uiteraard in op dieren en planten die typisch zijn voor onze streek en waar er barrières zijn, zoals steenwegen of spoorwegen, streven we naar faunapassages. We willen zeker niet alleen maar bos. Ook rustige en duistere open natuurgebieden of waterlopen zijn mooie verbindende landschappen tussen de bossen. Het gaat trouwens ook om bomenrijen, natuurlijker parkbeheer of natuurvriendelijk beheer van privétuinen. Het helpt allemaal.'
Landbouw. Hadden de landbouwers in de streek nog wat koudwatervrees bij de erkenning van het Nationaal Park?
‘Landbouw is een van de vijf pijlers in ons masterplan. De andere vier pijlers zijn natuur en klimaat, ruimte en omgeving, landschap en erfgoed en toerisme en beleving. Voor ons is de pijler landbouw even belangrijk als de andere vier. De Vlaamse overheid werkt aan verduurzaming van alle sectoren. Dan moeten we ook durven bekijken hoe we landbouwers kunnen ondersteunen om hun werking te verduurzamen. Juist door de erkenning van het Nationaal Park ontstaan er heel wat kansen. We zouden bijvoorbeeld kunnen samenwerken rond beheersovereenkomsten, goed beheerde akkerranden of vermindering van gewasbeschermingsmiddelen. Dan gaat het soms om waardevolle tijdelijke natuur waar ook de landbouwer iets aan heeft. We zouden dat kunnen aanmoedigen door voor de landbouwers een correcte vergoeding te voorzien. Er is altijd wel een stuk landbouwgrond dat te nat is of minder geschikt voor landbouw. Daar kunnen we op inspelen.’
Boeren met ambitie
‘De lokale landbouwers hebben zelf een vzw opgericht: Boeren met ambitie. Zij willen hun stem laten horen in onze bestuursorganen. Het is door veel met elkaar te praten en tijdig elkaars verzuchtingen te horen dat we op elkaar kunnen inspelen en tot win-winprojecten komen. Wij willen graag dat gesprek aangaan. Binnen ons gebied is er nog veel familiale en grondgebonden landbouw. Dat creëert mogelijkheden om in te spelen op het ‘merk’ Brabantse Wouden met bijvoorbeeld thuisverkoop of logies bij landbouwers. Brabantse Wouden wordt op termijn een label. Landbouwers, inwoners of ondernemers, die fier zijn op hun streek, kunnen hun eigen verhaal uitdragen en zo een graantje meepikken.’
Binnen ons gebied is er nog veel familiale en grondgebonden landbouw. Dat creëert mogelijkheden om in te spelen op het ‘merk’ Brabantse Wouden met bijvoorbeeld thuisverkoop of logies bij landbouwers.
Steven Vanonckelen, coördinator Brabantse Wouden
Weerstations. Jullie zitten nog in een opstartfase. Is er al iets gerealiseerd?
‘In een eerste project werkten we al samen rond gewasbeschermingsmiddelen. We kochten via een samenaankoop tien weerstations aan en logins voor weerdata en teeltregistratiepakketten. Zulke teeltregistratiepakketten zijn vanaf 1 januari 2026 verplicht voor elke landbouwer. Met die samenaankoop hebben we een uitstekende prijs bedongen voor de landbouwers. Met de gegevens van de weerstations kunnen dertig landbouwers nu beter voorspellen wanneer ze wat moeten doen op hun velden. Daardoor hebben zij ook minder gewasbeschermingsmiddelen nodig. Dat is goedkoper voor hen en zo komen er minder pesticiden terecht in de natuur of in de privétuinen. Iedereen wint daarbij.’
De groene brigade
‘Amazon schonk ons 1,1 miljoen euro waarmee we acht projecten in de markt gaan zetten. Een voorbeeld is ons sociale project De groene brigade. Daarmee helpen we mensen aan het werk die om verschillende redenen werkloos zijn geworden. Zij doen beheerswerken in het bos en we willen hen opnieuw activeren en begeleiden naar de arbeidsmarkt.
Toerisme Vlaanderen financiert dan weer de opmaak van een meerdaagse wandeling van ongeveer 80 km tussen Halle en Leuven. Langs dat traject willen we minimaal twee extra bivakzones, waar je met je tent kunt overnachten, maar we willen daar uiteraard ook bestaande hotels en B&B’s bij betrekken. Enkele plekken krijgen artistieke blikvangers. Voor dat wandeltracé willen we op termijn het Europees kwaliteitslabel Leading Quality Trail binnenhalen. Dan moet 35% van de wandeling onverhard zijn. Een uitdaging in Vlaanderen.’
Vlaamse Rand. Zes van de dertien gemeenten liggen in de Vlaamse Rand. Wat mogen we daar verwachten?
‘Er komen vijf onthaalzones of poorten tot het gebied: bezoekerscentra waar je een instappunt vindt met wat animatie en informatie. In de Rand zul je die vinden in Halle en in het Bosmuseum in Groenendaal. Halle en Overijse werken al mee aan een project rond lichtverduurzaming. We werken ook rond recreatiemonitoring en recreatiesturing om de toeloop van recreanten wat te kunnen regelen in de meest waardevolle of kwetsbare zones. Met eenvoudige maatregelen willen we de grote massa bezoekers naar de rand van de natuur begeleiden, waar ze ook de nodige horeca en sanitaire installaties vinden. Overijse is sterk bezig met het bomenplan. Met Linkebeek zijn we in overleg om de site van Laborelec een stukje te vergroenen en verbindingen te leggen. In Beersel kijken we momenteel vooral naar projecten rond landbouw.’
‘Sint-Genesius-Rode doet voorlopig niet mee. Zo valt er een belangrijke schakel weg, want de gemeente ligt als enige tussen Brussel en de provinciegrens en aan de poorten van het Zoniënwoud. Schepen voor leefmilieu, Caroline Louveaux legt uit: ‘We hebben geoordeeld dat dit project met een mogelijke sterke toename van het aantal toeristen enkel negatieve gevolgen heeft voor onze inwoners op het vlak van bijvoorbeeld mobiliteit en netheid.’
‘De Brabantse Wouden hebben ook heel wat bouwkundig, archeologisch en natuurlijk erfgoed met zelfs een Unesco-erkenning voor delen van het Zoniënwoud. We mikken op een intergemeentelijke onroerenderfgoeddienst, waarmee we de gemeenten sterk zouden kunnen ondersteunen bij hun werking rond erfgoed.’
Waar willen jullie over pakweg vijf jaar staan?
‘Naast concrete projecten hoop ik vooral dat ons parkteam bij alle actoren in de Brabantse Wouden een stevig draagvlak zal hebben opgebouwd voor het Nationaal Park: bij burgers, landbouwers, organisaties, regionale landschappen,… Via overleg gaan we na waarin we elkaar kunnen vinden. We hebben in ons parkteam enkele experten met veel ervaring op het vlak van erfgoed, bos, toerisme en recreatie. Die kunnen op termijn zorgen voor extra financieringsmogelijkheden via subsidies. Vanaf volgend jaar willen we ook proberen Europese middelen aan te trekken voor het Nationaal Park. Zo willen we komen tot goede projecten die we samen met onze partners realiseren.’
