Het meer van Genval ligt vooral in Overijse

Tot op het einde van de 19e eeuw was dit een moerassig gebied met een beperkt wateroppervlak in de vallei van de Zilverbeek. Gustave Smets, advocaat en zakenman, kwam op het idee om er een kunstmatig meer van te maken als kuuroord voor de gegoede burgerij. Hij kocht de nodige gronden aan en liet in 1903 kunstmatige oevers aanbrengen rond het moeras, waardoor dat deel van de vallei zich met water vulde. Rond het meer waren alle gronden in privé-eigendom en voor het publiek afgesloten met slagbomen. 

Van 1895 tot 1935 beheerde de Société anonyme Genval-les-Eaux dat privégedeelte. Er kwamen majestueuze huizen, hotels en restaurants rond het meer, vele in eclectische of art-nouveaustijl. De rijke bouwheren wedijverden met elkaar om de meest prestigieuze bouwwerken neer te poten: villa’s in Normandische stijl, Engelse cottages, Zwitserse chalets,... 

Het kuuroord Genval-les-Eaux was een schot in de roos. Er kwam een treinstation in Genval en zowat 60 ha grond werd bestemd voor bebouwing. Genval werd een toeristische trekpleister en de beau monde van die tijd zakte massaal af, vaak vanuit Brussel. Het landelijke dorp werd een residentiële gemeente.

Kleine (zee)meermin 

Het meest in het oog springende gebouw is nog altijd het Chateau du Lac, een prestigieus vijfsterrenhotel pal aan de oevers van het meer. Het is gebouwd tussen 1905 en 1907 en was oorspronkelijk de plek waar het mineraal water van Genval werd gebotteld: het établissement des eaux. 

Na de Eerste Wereldoorlog werd het eigendom van John Martin, een brouwer uit Antwerpen met Engelse roots, die al sinds 1909 Britse en Ierse bieren invoerde in België. Eerst produceerde hij er het gamma van Schweppes. Later werd het het eerste Martin’s hotel van België. In het midden van het meer staat sinds 2019 zelfs een kleine sirene of meermin met een fontein. 

Ook vandaag nog is het meer en de omgeving behoorlijk toeristisch, maar als je op toeristische sites de reviews naleest, dan bots je vaak op het commentaar weinig te doen. De lokale yachtclub – Genval Yacht Club – heeft haar basis op de oever van het meer in… Overijse en verhuurt ook waterfietsen, roeiboten en kajaks. Voor het overige is het vooral een wandelomgeving. Toch blijft het voor Rixensart de belangrijkste toeristische troef. Open de gemeentelijke website en je krijgt als eerste een prachtig plaatje van het meer van Genval. 

Vergane glorie 

Vandaag komt de recreatieve en toeristische infrastructuur rond het meer van Overijse-Genval als eerder oubollig over. Er is veel verharding rond het meer. De parkings sluiten op elkaar aan of de wegen worden als parking gebruikt, wat de rust en de veiligheid voor het belangrijkste doelpubliek – fietsers en wandelaars – hypothekeert. Sportinfrastructuur, woningen of horecazaken raken bijna de oevers van het meer, dat zelf amper bereikbare of hellende oevers heeft. De Zilverbeek, die oorspronkelijk dwars door het meer liep, was en is nog altijd de gemeentegrens tussen Overijse en Rixensart. Vandaag loopt met de oorspronkelijke loop van de beek meteen ook de provincie-, gewest- en taalgrens dwars door het meer. En wat blijkt? Zowat twee derde van het meer ligt op het grondgebied van Overijse en dus in Vlaanderen. Zelfs een stukje oever voor het Chateau du Lac is Vlaams grondgebied.

Bij de creatie van het meer werd die oorspronkelijke loop van de beek gemarkeerd op de bodem van het nieuwe meer; de Zilverbeek zelf is netjes rond het meer geleid. Zowel het meer van Overijse-Genval als de Zilverbeek zitten door menselijke ingrepen in een keurslijf en uiteraard zorgt ook dat voor problemen. 

Wateroverlast 

Vrijwel jaarlijks treedt de rechtgetrokken Zilverbeek buiten haar oevers en overstroomt ze op het grondgebied van Overijse. Heel wat woningen in de buurt en hogerop in de vallei hebben nog geen gescheiden rioolen regenwaterstelsel. Het overstromende water is dus geen zuiver regenwater, maar gemengd riool- en regenwater. 

Een studie uit 2019 wees uit dat er vanuit Terhulpen ook een vorm van kobaltvervuiling zou meekomen met de Zilverbeek. Vrijwel bij elke neerslagbui doen de overstorten vervuild water in de Zilverbeek terechtkomen. Overijse en bij uitbreiding Vlaanderen heeft geen impact op de waterhuishouding over de taalgrens; omgekeerd wordt er in Waals-Brabant ook niet altijd rekening gehouden met de impact van hun maatregelen op de lagergelegen gebieden in Vlaanderen. 

De projecten in Wallonië op vlak van waterdebieten en waterkwaliteit blijven vaak een onbekende factor voor Vlaanderen. In het hemelwaterplan van Overijse staan maatregelen om de wateroverlast op te lossen en wordt buffering in het meer van Overijse gesuggereerd. Dat zou de wateroverlast verminderen en de waterkwaliteit van de Zilverbeek verbeteren.

Landinrichting 

Omdat het meer van Overijse-Genval toen te koop stond, vroeg Overijse in 2023 een landinrichtingsproject (LIP) aan om de problemen in een groter geheel te kunnen aanpakken. De zone voor dat LIP beslaat een kleine 4 km² tussen de grens met Wallonië, de N253 en de E411. De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) nam de vraag op in haar meerjarenplanning.

Jan De Broyer (N-VA), schepen van leefmilieu en ruimtelijke ordening in Overijse: ‘Wij hebben een positieve ervaring met het landinrichtingsproject IJsevallei en we zien ook voor het gebied in Maleizen veel kansen. Dat kan meegenomen worden in het LIP. Ook voor het meer van Overijse-Genval zien we veel mogelijkheden op het vlak van natuur, water en waterbeheersing, toerisme en zachte recreatie. Maar het meer zelf nu al aankopen, vinden we een beetje te voorbarig.’

Hermeandering 

Peter Lombaert (Groen), ex-schepen en nu gemeenteraadslid, diende indertijd het voorstel mee in. ‘Een aankoop van het meer zou nochtans veel kansen bieden, ook om alle partijen langs beide kanten van de taalgrens rond de tafel te krijgen. Zolang de Zilverbeek niet is gezuiverd, heeft dat een impact op de Laan en de Dijle. De oevers van de beek en het meer zijn niet meer in goede staat. Er moet in deze zone dringend onthard worden, naast andere maatregelen voor een betere waterhuishouding. 

Het meer wordt vandaag op geen enkele manier gebruikt als buffer voor de Zilverbeek, omdat er geen verbinding is tussen beide. Mogelijke oplossingen liggen bij de oude loop van de Zilverbeek, midden in het meer. In haar oorspronkelijke bedding zou die Zilverbeek opnieuw kunnen meanderen en zou ze veel meer water kunnen bufferen. Een heringericht meer van Overijse-Genval zou op termijn ook een mooie toegangspoort kunnen worden voor de Brabantse Wouden. Ik vind dat de gemeente daarbij een trekkersrol moet opnemen.’

Jan De Broyer: ‘Het project zit in de meerjarenplanning van de VLM vanaf 2027. Eigenaar zijn van het meer brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee. Zo zouden wij bijvoorbeeld ook verantwoordelijk worden voor de oevers aan Waalse kant. Wij zien het project als een kans, maar het meer aankopen zonder vooruitzichten op een eventueel LIP vinden wij op dit moment te risicovol. Overijse heeft voor de omgeving van het meer al de bestemmingen uitgetekend: het grootste deel buiten de woonkernen is natuurgebied.' 

'Alleen de yachtclub is recreatief gebied. Zachte (water)recreatie kan daar een meerwaarde zijn. De vervuiling en andere aspecten zullen we sowieso intergemeentelijk en intergewestelijk moeten aanpakken. In Wallonië zijn er andere normen rond riolering en de Zilverbeek/Argentine is een van de verste uitlopers van het Dijle-Zennebekken. De rioleringsproblematiek kunnen we in het kader van een LIP niet aanpakken, maar het meer Overijse-Genval staat absoluut nog op onze radar. Als we groen licht krijgen voor een landinrichtingsproject, dan gaan we met alle partijen rond de tafel zitten en schrijven we een programma uit. Daarbij kunnen we heel wat opties bekijken. Ook mobiliteit en ontharding bijvoorbeeld. Dan zijn de Brabantse Wouden betrokken partij en kunnen we alles op elkaar afstemmen. Voor mij hangt dat allemaal samen.’

Trekpleister 

Vandaag is het meer vooral een toeristische troef voor Rixensart, terwijl het grootste gedeelte op Overijse ligt. ‘De meeste horecazaken en het hotel liggen op Waals grondgebied, maar door de jaren heen is het meer een beetje uit het blikveld van Overijse verdwenen. Het LIP kan een kapstok zijn voor ons eigen verhaal. Op termijn moet het in elk geval een aangename plek worden voor iedereen. Een doordachte herinrichting van het meer en de beek komt de natuur, de recreant en de bewoners ten goede.’