Het totaal aantal personen op de wachtlijsten loopt in Vlaanderen op tot meer dan 200.000. Koploper in de Vlaamse Rand is Woontrots (14.842), gevolgd door Inter-Vilvoordse met 6.738 wachtenden, Woonpunt Zennevallei (6.663), Providentia (circa 6.000), en Het Vlaamse Woonanker (1.986).
Het gaat hierbij niet uitsluitend om personen uit de Vlaamse Rand, aangezien – met uitzondering van Inter-Vilvoordse, dat Machelen en Vilvoorde omvat – het werkingsgebied van de sociale woonmaatschappijen tot buiten de Rand reikt. Wie op een sociale woning wacht, zal bovendien nog wat geduld moeten oefenen.
Uit een rondvraag bij de woonmaatschappijen blijkt dat er in totaal 2.123 nieuwe sociale woningen gepland zijn. (Woonpunt Zennevallei plant er 1.026, waarvan 533 bijkomende; Providentia heeft momenteel 436 woningen in ontwerp, Woontrots 928, Het Vlaamse Woonanker 98 en Inter-Vilvoordse 128.)
De moeilijke weg naar meer sociale woningen
De woonmaatschappijen botsen bij de realisatie van nieuwe projecten op tal van hindernissen. In de eerste plaats is er het moeizame vergunningentraject, gekenmerkt door complexe en trage procedures. Daarbovenop ontbreekt vaak het draagvlak voor de bouw van nieuwe sociale woningen of grotere woonwijken – niet alleen bij omwonenden, maar ook bij lokale en provinciale overheden. Vergunningsprocedures lopen geregeld aanzienlijke vertraging op of worden zelfs stilgelegd door beroepsprocedures.
Ook financieel is de uitdaging groot. Elk nieuwbouw- of renovatieproject is verlieslatend, onder meer door de hoge grondprijzen in de Vlaamse Rand. Inter-Vilvoordse bijvoorbeeld kampt met een beperkt werkingsgebied, wat de mogelijkheden voor nieuwe projecten sterk inperkt.
Bij Woontrots zorgen beroepsprocedures van omwonenden bovendien voor bijkomende vertragingen. 'De toenemende weerstand vanuit de buurt bij een vergunningsaanvraag is een van de grootste obstakels,' klinkt het daar. 'Mensen zijn in theorie wel voorstander van sociale huisvesting, maar liever niet in hun eigen omgeving. Steeds vaker worden bezwaren ingediend, niet om inhoudelijke redenen, maar vanuit persoonlijke motieven – vaak met juridische argumenten.'
Volgens Woontrots worden lokale besturen en overheden ook steeds gevoeliger voor buurtgebonden druk. 'Er wordt minder gedacht vanuit het algemeen belang en meer vanuit electorale overwegingen. Bovendien kunnen bestuurlijke keuzes na elke verkiezing veranderen, wat op lange termijn voor veel onzekerheid zorgt.'
Hoewel Woontrots de dialoog met lokale besturen over het algemeen als constructief ervaart, klinkt er ook kritiek. 'Gemeenten in ons werkingsgebied zetten vooral in op inbreiding en kernversterking van wijken met een landelijk karakter. Hoogbouw is er zelden mogelijk. Om toch groei te realiseren, moeten we dus veel projecten tegelijk opstarten.'
De hoge vastgoedprijzen maken het in deze regio bovendien bijzonder moeilijk om gronden te vinden die binnen de financieringsplafonds voor sociaal wonen passen. 'Sinds een recente wetswijziging kunnen woonmaatschappijen ook nog eens veel moeilijker woonuitbreidingsgebieden aansnijden – nochtans een van de weinige pistes voor betaalbare locaties,' aldus Woontrots. 'De huurinkomsten, gemiddeld zo’n 400 euro per maand, volstaan nauwelijks om de leningen af te betalen. Het globale financiële kader voor de sector moet dringend verbeteren.'
Providentia vult aan dat ook het Gewestplan beperkingen oplegt in Halle-Vilvoorde, waar doorgaans slechts twee woonlagen zijn toegestaan, terwijl dat er in alle andere Vlaamse gewestplannen drie zijn.
Herstructurering van de sociale woonmaatschappijen
Hoe hebben de sociale woonmaatschappijen de herstructurering van 2023 verteerd? Sinds dat jaar zijn de voormalige sociale huisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren samengebracht in één woonmaatschappij per gemeente. Dat leidde tot een hertekening van de werkingsgebieden en een grootschalige overdracht van patrimonium tussen de verschillende maatschappijen.
In de Vlaamse Rand zijn vijf van deze woonmaatschappijen actief:
- Inter-Vilvoordse (Vilvoorde, Machelen)
- Woonpunt Zennevallei (o.a. Beersel, Sint-Pieters-Leeuw, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode en Drogenbos)
- Providentia (o.a. Dilbeek, Wemmel, Asse en Merchtem)
- Het Vlaamse Woonanker (o.a. Grimbergen en Meise)
- Woontrots (o.a. Tervuren, Overijse, Hoeilaart, Kraainem, Wezembeek-Oppem en Zaventem)
De operatie vergt een enorme overdracht van sociale woningen tussen de maatschappijen. Hoe ver staat het daarmee? Op 19 juni 2025 vonden enkele belangrijke verschuivingen plaats:
- Woontrots ontving van Het Vlaamse Woonanker 600 woningen in Hoeilaart en Wezembeek-Oppem.
- Providentia kreeg van Het Vlaamse Woonanker ongeveer 600 woningen en gronden in Dilbeek, Lennik, Liedekerke, Pajottegem en Ternat.
- Het Vlaamse Woonanker kreeg op zijn beurt 200 woningen van Woontrots in Steenokkerzeel en nog eens 800 woningen en gronden in Grimbergen, Kapelle-op-den-Bos en Meise van Providentia.
De overdracht is nog niet volledig afgerond. In de loop van 2026 volgen nog bijkomende transacties, en begin 2027 zal Het Vlaamse Woonanker ongeveer 900 woningen overdragen aan Woonpunt Zennevallei. Ten laatste op 1 januari 2028 moeten Woontrots, Inter-Vilvoordse, Providentia en Het Vlaamse Woonanker nog patrimonium overdragen aan andere woonmaatschappijen.
Bij Het Vlaamse Woonanker klinkt dat de operatie gepaard gaat met 'veel personeelsturnover en aanzienlijke notariële en andere kosten die rechtstreeks verbonden zijn aan de overdrachten, zonder dat daar compensaties tegenover staan.' Deze woonmaatschappij beschikt bovendien nog niet over een vaste zetel binnen haar nieuwe werkingsgebied.
Na 2023 werden nog bijkomende wijzigingen aangebracht aan de oorspronkelijke werkingsgebieden. Zo droeg Providentia in 2025 Linkebeek over aan Woonpunt Zennevallei, en Grimbergen, Kapelle-op-den-Bos en Meise aan Het Vlaamse Woonanker. Voor Providentia betekent dat een vermindering van ongeveer 1.000 woningen.
Te vroeg voor conclusies
De evaluatie van de herstructurering levert voorlopig een gemengd beeld op.
Bij Woontrots klinkt dat de hervorming 'een belangrijke stap vormt om de woonproblematiek beter aan te pakken, al is het nog te vroeg voor definitieve conclusies.' De schaalvergroting – het aantal woningen verdubbelde en ook het werkingsgebied breidde uit – creëert kansen om efficiënter te werken, het patrimonium strategischer te beheren en meer impact te hebben op de regionale woonmarkt.
Toch blijft het proces complex. 'De volledige overdracht van het patrimonium moet nog plaatsvinden. Sommige processen vragen nog verfijning, en de administratie voor inschrijving en toewijzing is sterk toegenomen zonder bijkomende middelen. De voordelen zullen pas op langere termijn zichtbaar worden. De hervorming biedt een sterker organisatiemodel, maar moet gepaard gaan met voldoende beleidsruimte, politieke steun en structurele financiering.'
Bij Providentia klinkt het minder positief. 'De bedoeling van de hervorming was schaalvergroting en professionalisering, maar in Halle-Vilvoorde blijven we met evenveel maatschappijen over. Het patrimonium werd herverdeeld, waardoor sommige maatschappijen fors afslanken. Het voordeel is dat we nauwer kunnen samenwerken met de gemeenten en dichter bij de bewoners staan, maar de financiële impact van de herstructurering is groot.'
Ook Het Vlaamse Woonanker (HVW) verloor terrein. 'De schaalverkleining is een nadeel, omdat bepaalde vaste kosten niet evenredig kunnen worden verminderd,' klinkt het daar. 'Dat het werkingsgebied minder verspreid is over Halle-Vilvoorde biedt wél voordelen voor de organisatie van de dienstverlening.' Zowel HVW als Providentia benadrukken dat de hervorming op termijn vooral de bewoners ten goede moet komen, omdat de dienstverlening dichter bij hen georganiseerd wordt.
56.000 extra sociale woningen tegen 2042
Vlaams minister van Wonen Melissa Depraetere (Vooruit) kondigde op 12 september aan dat de Vlaamse Regering tegen 2042 56.000 extra sociale woningen wil realiseren. Daarvan zullen 45.000 verdeeld worden over de gemeenten via een nieuw Bindend Sociaal Objectief (BSO) – het minimumaantal sociale woningen dat elke gemeente moet halen. Gemeenten die hun doelstelling niet willen halen, riskeren een financiële sanctie. Dat geld zal worden gebruikt om huurpremies te financieren.
Volgens de meest recente voortgangstoets volgen momenteel 170 gemeenten het BSO-groeipad dat in 2008 werd vastgelegd. 124 gemeenten voldoen nog niet, maar leveren voldoende inspanningen. Zes gemeenten blijven achter. In de Vlaamse Rand zijn enkel Vilvoorde en Wezembeek-Oppem volledig in orde; de andere gemeenten bevinden zich in de tweede categorie.
De Vlaamse Regering kondigt ook bijkomende maatregelen aan voor huurders: er wordt ingezet op taalverwerving en activering, en de huurprijzen voor sociale huurders zullen stijgen. Voor de woonmaatschappijen zelf blijft het totale budget op 6 miljard euro, maar ze krijgen goedkopere gesubsidieerde leningen om hun projecten te financieren.
